Menu Close

Ιστορία της πόλης

Η περιοχή του νομού Κοζάνης βρίσκεται παρούσα σε όλες τις ιστορικές περιόδους από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Η εμφάνιση ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή προσδιορίζεται περίπου πριν από 100.000 χρόνια, χάρη σε πέλεκυ που βρέθηκε στη Σιάτιστα, και θεωρείται το αρχαιότερο εργαλείο που βρέθηκε ποτέ στην Ελλάδα. Επίσης, έχουν βρεθεί πάνω από 100 οικισμοί και ευρήματα, που μαρτυρούν την ύπαρξη οργανωμένης ζωής από την προϊστορική περίοδο (εποχές λίθου, χαλκού και σιδήρου) σε διάφορα σημεία του νομού.
Αιανή αρχαία
Αρχαιολογικά ευρήματα στην Αιανή

Νεολιθική – Αρχαϊκή περίοδος

Κατά την αρχαϊκή περίοδο η περιοχή κατοικούνταν από ελληνικά φύλα, και δημιουργήθηκαν τρία βασίλεια, της Ελίμειας, της Εορδαίας και της Ορεστίδας, που είναι γνωστά ως Βασίλεια της Άνω Μακεδονίας. Η πιο αξιόλογη πόλη, μάλλον και πρωτεύουσα της Ελίμειας, σύμφωνα με τα ευρήματα, ήταν η Αιανή, που βρίσκεται 20χλμ. νότια της Κοζάνης. Η συστηματική ανασκαφή, που άρχισε το 1983 στην περιοχή, έφερε στο φως σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα της πόλης, συστάδες τάφων και οργανωμένα νεκροταφεία, τα οποία χρονολογούνται στα προϊστορικά χρόνια. Τα ευρήματα αυτά είναι αποκαλυπτικά τόσο για την προϊστορία της Άνω Μακεδονίας όσο και την ακμή της στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια (6ος και 5 ος αι. π.Χ.). Αξιόλογα δείγματα της πολιτιστικής ζωής των αρχαίων κατοίκων και της επαφής τους με τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο από την 7η ακόμη χιλιετία π.Χ. είναι δείγματα ειδωλίων κυκλαδικής τέχνης, αγγεία μυκηναϊκής εποχής και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα από τη Νεολιθική εποχή μέχρι τη Ρωμαϊκή κτήση, τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο χώρο της αρχαίας Αιανής, αλλά και στον ευρύτερο χώρο του νομού.

Ρωμαϊκή περίοδος

Κατά τους Ρωμαϊκούς Χρόνους, όπως ολόκληρη η Μακεδονία, έτσι και η Κοζάνη κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Αρκετές όμως πόλεις διατήρησαν ένα είδος αυτονομίας και κοινοτικής αυτοδιαχείρισης. Στα πλαίσια εκείνης της περιόδου, ιδρύθηκαν και νέες πόλεις, που άφησαν αξιόλογα μνημεία μέχρι σήμερα (Σέρβια, Σπηλιά, Καισαριά, και άλλες).

Βυζαντινή περίοδος

Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους η περιοχή της Κοζάνης βρίσκεται στη ζώνη επίδρασης του Βυζαντίου. Την περίοδο αυτή αρχίζει να ισχυροποιείται η περιοχή και για αυτό συναντάμε αρκετά δείγματα πολιτισμού και μνημεία (εκκλησίες, μοναστήρια, κάστρα, οικισμούς), με κυριότερο το συγκρότημα καστροτείχων των Σερβίων. Ένα από τα χαρακτηριστικά της περιόδου είναι η ύπαρξη Βουλγαρικών και Σερβικών πληθυσμών, ενώ ίχνη άφησαν και οι Φράγκοι κατά την περίοδο της πρώτης άλωσης, το 1204.

Κατά τα έτη 1100 – 1300 ιδρύθηκε ο συνοικισμός Καλύβια (Παλιόσπιτα), στη θέση Σιώπατο, ίχνη του οποίου διατηρούνται μέχρι σήμερα. Οι κάτοικοι του οικισμού αυτού έχτισαν ναό, επάνω σε λόφο, όπου υπήρχαν ερείπια αρχαίου βωμού, στη μνήμη του Αγίου Αθανασίου.

Κάστρο Σερβίών
Το κάστρο των Σερβίων

Οθωμανική περίοδος

Η Οθωμανική κατοχή στην περιοχή κράτησε πάνω από 5 αιώνες, από τον 14ο αιώνα μέχρι το 1912. Παρά την κατοχή, ο πληθυσμός της περιοχής της Κοζάνης αναπτύσσει έντονη εμπορική, επιχειρηματική, βιοτεχνική και οικοτεχνική δραστηριότητα και μεγαλουργεί. Οι Κοζανίτες έμποροι κατακτούν τις Οθωμανικές αγορές και συναλλάσσονται πλέον και με ευρωπαϊκές χώρες, όπως Γερμανία, Ολλανδία, Πολωνία, Ρωσία, Αυστροουγγαρία, μεγαλουπόλεις των Βαλκανίων και την Κωνσταντινούπολη. Τα προϊόντα που εμπορεύονται είναι νήματα, κρόκος, πολύχρωμα υφάσματα, γούνες, τα οποία και αποφέρουν σημαντικό πλούτο στον τόπο και οδηγούν την περιοχή σε ανάπτυξη. Ταυτόχρονα αναπτύσσονται και οι ορεινοί οικισμοί (Βλάστη, Σιάτιστα, Πεντάλοφος, Γαλατινή, Εράτυρα) λόγω της μεγαλύτερης ελευθερίας που απολαμβάνουν οι κάτοικοι των ορεινών και δυσπρόσιτων οικισμών. Την περίοδο αυτή παρατηρείται και η ίδρυση της ίδιας της πόλης της Κοζάνης, η οποία από μικρός οικισμός σταδιακά εξελίχτηκε σε διοικητικό και οικονομικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.

Ίδρυση της πόλης

Το 1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμέτη, το Μπιθικούκιο και την Κόζδιανη της Ηπείρου, κατάφυγαν κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς στην περιοχή βόρεια της Σέλιτσας (που μέχρι σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζδιανη) και στη συνέχεια μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον χριστιανικό οικισμό στα Καλύβια. Οι κάτοικοι των Καλυβιών δεν τους αποξένωσαν, αλλά τους υποχρέωσαν να χτίσουν τις κατοικίες τους ανατολικότερα. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν την περιοχή Τζαμουριά διασώζοντας το πατρωνύμιο της παλιάς τους περιοχής. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται Τζάμπρα. Επίσης το βραχώδη λόφο επάνω από την Τζάμπρα τον ονόμασαν Σκρίκα ή Σκίρκα (Σκ’ρκα), που σημαίνει βραχώδες ύψωμα.

Αν και υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το όνομα της πόλεως η επικρατέστερη είναι πως οι άποικοι αυτοί της Ηπείρου ονόμασαν το νέο οικισμό Κόσδιανη που στη συνέχεια μετατράπηκε σε Κόζιανη και οι μετέπειτα λόγιοι το μετασχημάτισαν σε Κοζάνη.

Λίγα χρόνια αργότερα οικογένειες από τα Σέρβια και το Δρέπανο μετοικίζουν και ενισχύουν τον οικισμό της Κόσδιανης. Οι κάτοικοι παλιών και νέων οικισμών ενώνονται σε μια νέα ενιαία κοινότητα, χτίζουν την εκκλησία τους, κατασκευάζουν υδραγωγεία και κρήνες. Πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά στην Κοζάνη γίνεται σε σουλτανικό φιρμάνι του 1528, σαν οικισμός με 91 σπίτια, 23 εργένηδες και 15 χήρες.

Ο Χαρίσιος Τράντας, ευεργέτης της πόλης, έκτισε μεγαλοπρεπή οικήματα, και στόλισε την πόλη με πλατάνια και κρήνες. Το 1664 θεμελίωσε τον ναό του Αγίου Νικολάου ο οποίος ανακαινίστηκε το 1721. Θεωρείται ο πρώτος άρχοντας της πόλης (Μπασιάς).

Η εμπορική επαφή των Κοζανιτών με μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Κωνσταντινούπολη, η Ουγγαρία,  η Πολωνία και η Γερμανία, έφερε οικονομική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη στην πόλη. Τα προϊόντα που εμπορεύονται είναι κιλίμια, αλατζάδες, κάπες, νήματα, μεταξωτά, κρόκος, κρασιά, δέρματα και υφαντά.

Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν υποτυπώδη σχολεία. Το πρώτο οργανωμένο σχολείο στην Κοζάνη λειτούργησε στο τέλος του 17ου αιώνα με πρώτο δάσκαλο τον Γρηγόριο Κονταρή ο οποίος δίδασκε Αριστοτέλη και Θεολογία. Το 1668 ιδρύθηκε η βιβλιοθήκη της Κοζάνης που στην αρχή λειτούργησε σαν σχολική βιβλιοθήκη και στη συνέχεια προμηθευόταν βιβλία μέσω ειδικού επιτετραμμένου από τη Βιέννη. Μεγάλος αριθμός βιβλίων προήλθε από δωρεές. Σήμερα, η Κοβεδάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, αριθμεί 120.000 τόμους, με σπάνιες εκδόσεις και παλαιά έγγραφα και χειρόγραφα μεγάλης αξίας, ώστε πλέον αποτελεί μία από τις πιο αξιόλογες βιβλιοθήκες στην Ελλάδα.

Λόγω του συντηρητισμού της διοίκησης και της κοινωνίας και λόγω της έλλειψης διδακτικού προσωπικού η απήχηση του Διαφωτισμού ήταν περιορισμένη. Αντίθετα οι απόδημοι της Κοζάνης συνέβαλαν στο φωτισμό του γένους. Το 1756 ιδρύεται η Σχολή της Κομπανίας, που χρηματοδοτούνταν από τους απόδημους Κοζανίτες στην Ουγγαρία και λειτούργησε περίπου 15 χρόνια. Λόγω του φόβου των Τούρκων έποικοι από τις γύρω κωμοπόλεις και τα χωριά ήρθαν στην Κοζάνη.

Ο 18ος αιώνας κλείνει με επιδρομές των μπέηδων του Καρατζιλαρίου και των Καραγιαννίων. Επί τέσσερις μέρες η πόλη λεηλατούνταν άγρια και φονεύθηκαν πολλοί κάτοικοι. Το 1787 σχηματίστηκαν δύο πολιτικές φατρίες, η μία είχε αρχηγό τον Ρούση Γ.Κοντορούση, αριστοκρατικό και Αλήφρονα, και η άλλη είχε αρχηγό τον Γ. Αυλιώτη, δημοκρατικό και εχθρό του Αλή πασά. Ξεσπά εμφύλια αιματηρή διαμάχη με θλιβερά ανοσιουργήματα, η οποία αποδυνάμωσε κοινωνικά και οικονομικά την πόλη.

19ος αιώνας

Κατά τον 19ο αιώνα ιδρύεται εξατάξια αστική σχολή, και τριτάξιο γυμνάσιο. Το 1840 εμφανίζονται οι πρώτες μαθήτριες και από το 1862 λειτουργεί Παρθεναγωγείο. Το 1873 ιδρύεται ο φιλεκπαιδευτικός σύλλογος. Στην πολιτική ζωή του τόπου συνεχίζεται η διαμάχη των πολιτικών φατριών, με ένοπλες συγκρούσεις, απαγχονισμούς και φόνο του Αυλιώτη όπως και πολλών οπαδών του.

Το 1855, ήταν η χρονιά που χτίστηκε το καμπαναριό της Κοζάνης, το σήμα κατατεθέν της πόλης, με χρήματα που συγκεντρώθηκαν αρχικά για την ανέγερση σχολείου και γυμνασίου. Το 1939 χτίστηκε ο έβδομος όροφος, στον οποίο τοποθετήθηκε το ρολόι τεσσάρων όψεων, δωρεά του Κωνσταντίνου Μαματσιού.

20ος αιώνας

Ο 20ος αιώνας ξεκινάει με ταραχές και δολοφονίες λόγω της Βουλγαρικής προπαγάνδας και του κινήματος των Νεότουρκων. Οι πρώτες εκλογές που μπορούσαν να συμμετέχουν χριστιανοί Έλληνες έγιναν το 1908. Εκλέχτηκαν δυο Κοζανίτες υποψήφιοι: ο Γεώργιος Μπούσιος και ο Κωνσταντίνος Δρίζης.

Κοζάνη παλιά

Επανάσταση και απελευθέρωση

Οι κάτοικοι της Κοζάνης, όπως όλοι οι Έλληνες, διψούσαν για την ελευθερία. Οι Κοζανίτες αρχικά συμμετέχουν σε ομάδες κλεφτών και στη συνέχεια οργανώνονται στη Φιλική Εταιρία. Ο αγώνας για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού συνεχίστηκε και μετά από το 1821. Αποκορύφωμα του επαναστατικού τους αγώνα αποτελεί η επανάσταση του Βούρινου του 1878. Όταν αρχίζει να δημιουργείται το Μακεδονικό ζήτημα, η περιοχή γίνεται βάση οργάνωσης και εξόρμησης των Μακεδονομάχων. Οι Κοζανίτες συμμετέχουν μαζικά στον Μακεδονικό Αγώνα, με σημαντικότερους Μακεδονομάχους, τον οπλαρχηγό Κωνσταντίνο Σιδέρη (καπετάν Τσίτσο) και τους προύχοντες Παναγιώτη Λιούφη, Κωνσταντίνο Καπιτσόγλου, Αθανάσιο Μάνο και Νικόλαο Μουμούζια.

Στις 9 Οκτωβρίου του 1912 ο ελληνικός στρατός νίκησε στη μάχη του Σαρανταπόρου και έτρεψε τα Τουρκικά στρατεύματα σε φυγή. Την Πέμπτη 11 Οκτωβρίου 1912 ο Ελληνικός στρατός μπαίνει στην πόλη και το πλήθος τον υποδέχεται με δάκρυα χαράς, άκρατο ενθουσιασμό και κωδωνοκρουσίες. Η περιοχή απελευθερώθηκε μετά από 5 αιώνες Οθωμανικής κατοχής. Το 1915 ιδρύθηκε ο Νομός Κοζάνης, με προσωρινή έδρα τη Σιάτιστα, και το 1918 μεταφέρθηκε η έδρα στην Κοζάνη. Σταθμό στην νεότερη ιστορία της περιοχής αποτελεί η ανταλλαγή των πληθυσμών, οπότε εγκαθίστανται στην περιοχή 40.000 πρόσφυγες, στην πλειοψηφία τους ποντιακής καταγωγής, ενώ εγκαταστάθηκαν και Έλληνες από την Ανατολική Θράκη και την Μικρά Ασία.

Πλατεία Κοζάνης παλιά

Περίοδος κατοχής

Στη διάρκεια της κατοχής η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του Νομού Κοζάνης συμμετείχε στην αντίσταση εναντίον των κατακτητών. Η αντίδραση των κατακτητών πολλές φορές ήταν σκληρή. Η περιοχή σημαδεύτηκε κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής από τη σφαγή που έγινε στα χωριά Πύργοι (έχει χαρακτηριστεί Μαρτυρική κοινότητα) και αφορούσε κυρίως άμαχο πληθυσμό, γυναίκες και παιδιά, και στο Μεσόβουνο, όπου εξοντώθηκε σχεδόν όλος ο ανδρικός πληθυσμός ηλικίας από 16 έως 69 χρονών. Τα χωριά ερημώθηκαν και οι κάτοικοι που είχαν διασωθεί επέστρεψαν μετά από αρκετό διάστημα.

Η Κοζάνη απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς την 28η Οκτωβρίου του 1944.

Σύγχρονη περίοδος

Κατά τον 20ό αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία, κυρίως λόγω της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων λιγνίτη της περιοχής από τη ΔΕΗ. Σήμερα η Κοζάνη είναι το εμπορικό, συγκοινωνιακό και διοικητικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας.

Φτάνοντας στο σήμερα, η ζωή της πόλης είναι πολύ έντονη, γεγονός στο οποίο συμβάλλουν και οι χιλιάδες φοιτητές των τεχνολογικών ιδρυμάτων (ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας) και του πανεπιστημίου της πόλης (Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας).

Διαβάστε επίσης: